Aan de slag met CK1: Taal- en leesomgeving

De verwachting is dat de nieuwe concept-kerndoelen in de loop van 2025 of begin 2026 in wetgeving vastgelegd zullen worden. Vermoedelijk zullen deze kerndoelen dan vanaf schooljaar 2028-2029 leidend zijn in het onderwijs voor het schoolvak Nederlands.

Elk van de concept-kerndoelen bestaat uit een algemene doelzin en vijf concretiserende bullet-points. Deze zes zinnen samen vormen het wettelijke kerndoel (nu nog als concept, en nog niet als wet). Daarnaast wordt ook een lijst illustratieve activiteiten genoemd. Dit zijn suggesties, het staat scholen vrij hiervan af te wijken en een eigen invulling aan de wettelijke doelzin en concretisering te geven.

Wil je nu vast aan de slag met deze concept-kerndoelen? Dat kan natuurlijk! Er is al veel gratis en geschikt materiaal beschikbaar.

Concept-kerndoel 1: Taal- en leesomgeving

Doelzin

Het gaat hierbij om… (= wettelijk)

Te denken valt aan… (= illustratief)

Aan de slag! Maar hoe?

De ordening hieronder is gebaseerd op de volgorde van de bullits uit het kerndoel: eerst de wettelijke bullets (HGHO 1 tot en met 5) en dan de illustratieve bullets (TDVA 1 tot en met 5).

De materiaalsuggesties hieronder zijn materialen waar ik persoonlijk goede ervaringen mee heb. In principe neem ik hier alleen kosteloos materiaal op, geen betaalde lespakketten, gastdocenten of workshops.

Natuurlijk sta ik open voor meer suggesties. Mail dus gerust naar willemijn@komvoor.nl met je tips en opmerkingen!

Taalactiviteiten in betekenisvolle contexten (HGHO 1)

Knappe leraar die dit doel niet voor elkaar krijgt natuurlijk, dus eigenlijk zijn suggesties hier niet zo hard nodig, maar het volgende materiaal is misschien toch wel een eye-opener voor veel docenten Nederlands:

• Malmberg heeft een serie gratis posters en gratis leeslijsten ontwikkeld, met kwalitatief goede boeken voor jongeren die aansluiten bij de vakinhoud van de belangrijkste (?) schoolvakken. Bijvoorbeeld: bij de leeslijst voor het vak economie vind je 50 titels, onderverdeeld naar onderbouw en bovenbouw en met kernbegrippen uit de economie die in het desbetreffende boek centraal staan. Onhandig is dat een koppeling van deze leeslijst naar lezen voor de lijst ontbreekt, hoewel veel van deze boeken ook daar te vinden zijn. Tip aan Malmberg: even doorlinken bij elk boek.

Ruimte bieden aan verschillende talen en taalvariëteiten (HGHO 5)

Het lectoraat meertaligheid van NHL Stenden heeft een ruim aanbod van lesmaterialen rondom het thema meertaligheid en thuistalen. Ook de verschillende streektaalinstituten hebben (wisselend) aanbod op dit vlak, net als de Friese instituten Cedin en Afûk. Andere aanbieders, zoals de Raad van Europa, hebben soms ook lessenseries parallel in veel verschillende talen beschikbaar. Levende Talen heeft naast een grote sectie Nederlands ook secties voor een aantal veelvoorkomende thuistalen, die materiaal in en over die thuistalen aanbieden. Ten slotte biedt het Meertens Instituut interessant aanbod aan op dit vlak.

• Het lectoraat meertaligheid van NHL Stenden heeft héél veel gratis materiaal ontwikkeld, dat te vinden is in de volgende verzamelbak. Veel van de hier opgenomen lesbrieven verwijzen ook weer door naar kant-en-klare werkbladen, powerpointsheets, et cetera. Een voorbeeld van een geschikte les over verschillende talen is de les over Taalbomen (taalfamilies), inclusief werkblad en powerpoint. Deze is ontwikkeld voor het basisonderwijs, maar prima bruikbaar in het voortgezet onderwijs voor het genoemde kerndoel.

• Het Groninger CGTC, het Drentse Huus voor de Taol, de Twentse omroep 1Twente bieden op hun pagina’s enkele educatieve materialen rondom dialecten aan, vaak met focus op het primair onderwijs, maar met wat aanpassingen toch bruikbaar.

• De Overijsselacademie biedt in Overijssel gratis gastlessen over dialect en taalvariatie aan, waarin ook de parallellen tussen allochtone en autochtone thuistalen aandacht krijgen.

• Samen met het Friese Cedin mocht ik in 2016 de eerder Fries-geörienteerde lesbrief “Jouw taal hoort bij jou” (Bangma, 2013) hertalen naar een bredere context. Deze lesbrief (printbaar als boekje) is ontwikkeld voor het vmbo en download je hier. De afbeeldingen zijn wat ouderwets, maar de insteek blijft nuttig: het praten over meertaligheid en taalstatus met leerlingen.

• Dit lesmateriaal van de Raad van Europa over seksisme is in heel veel verschillende Europese talen beschikbaar, waaronder bijvoorbeeld ook het Limburgs.

• Kristel Doreleijers van het Meertens Instituut is gestart met een Jongerenpanel, waar je je als docent voor aan kunt melden. Je krijgt enkele keren per jaar een taalkundige vragenlijst voor je leerlingen, met gratis suggesties voor het bespreken van taalvariatie in de klas, aan de hand van bijvoorbeeld een column of nieuwsartikel.

Een schooldebat organiseren (TDVA 5)

Stichting Nederlands Debatinstituut en de Debatunie bieden veel lesmateriaal voor het organiseren van een schooldebat. Ook de Nationale Jeugdraad (NJR) organiseert debetactiviteiten.

• Stichting Nederlands Debatinstituut heeft online veel gratis materiaal staan, met meer dan 500 geschikte stellingen, werkvormen en illustratieve video’s.

• De Debatunie heeft sinds januari 2025 uitgebreide, gratis mogelijkheden in het kader van de Maatschappelijke Diensttijd, met ruimte voor 15-150 deelnemers.

• Ook heeft de Debatunie een gratis leerlijn debatteren, met duidelijke, illustratieve video’s van het gewenst gedrag van leerlingen tijdens een debat.

• De NJR organiseert elk jaar in september tot en met november een reeks debatactiviteiten in de verschillende provinciehoofdsteden: het Provinciale Jeugddebat. Deelname is gratis, maar is individueel.

Colofon

Bovenstaande informatie is afkomstig van SLO (Concept-kerndoelen Nederlands, 2024) en de genoemde aanbieders. Loopt een link dood, of blijkt genoemd aanbod niet meer te bestaan? Dan hoor ik het graag! (via willemijn@komvoor.nl).