Door Marit Benes en Eline Harleman (onderwijskundige en educatief ontwerper bij Komvoor).
Een sterke opdracht, passend bij het doel van jouw les. Hoe bedenk je die? En aan welke eisen moet zo’n opdracht voldoen? Een vraag die veel (gast)docenten zichzelf stellen en waar wij als educatief ontwikkelbureau natuurlijk ook veel over nadenken. Onze conclusie: voor een sterke opdracht is het belangrijk de juiste balans te vinden tussen structuur en creativiteit. In dit artikel leggen we je aan de hand van ons S&C-model (structuur-en-creativiteitmodel) uit hoe je dat doet.
Structuur
Een gestructureerde opdracht biedt een duidelijke kaders, waarbinnen leerlingen weten wat ze (stap voor stap) moeten doen. De eindresultaten van zo’n opdracht liggen dicht bij elkaar. Een voorbeeld:
Bekijk de foto met een optische illusie op het digibord. Maak deze foto na.
De keerzijde van een gestructureerde opdracht is dat leerlingen weinig ruimte hebben voor eigen inbreng. Bij bovenstaande opdracht mogen ze bijvoorbeeld niet zelf een optische illusie kiezen die ze in hun foto willen verwerken. Is dit dus geen goede opdracht? Nee! Een gestructureerde opdracht is een mooie manier om leerlingen iets nieuws aan te leren, bijvoorbeeld een nieuwe techniek. De structuur zorgt ervoor dat leerlingen in een veilige omgeving kennis maken met zo’n nieuwe techniek. Wanneer ze over de benodigde basiskennis en -vaardigheden beschikken, kunnen de leerlingen aan de slag met meer uitdagende en creatieve opdrachten waarbij ze deze technieken kunnen toepassen.
Creativiteit
Bij creatieve opdrachten worden leerlingen uitgedaagd om na te denken over de verschillende mogelijkheden en leren ze hiermee te experimenteren. Er is veel ruimte voor eigen interpretatie en leerlingen denken zelf na over de uitvoering. Leerlingen krijgen meer vrijheid, waardoor de eindresultaten ver uit elkaar kunnen liggen. Maar let op! Een te vrije opdracht daagt leerlingen niet per se uit tot creatief denken! Een voorbeeld:
Maak een foto met een optische illusie.
Een opdracht waarbij leerlingen te vrij worden gelaten, kan zorgen voor onduidelijkheid en onrust. Want, om bij bovenstaand voorbeeld te blijven, hoe creëer je zo’n optische illusie? En mag de mobiele telefoon hiervoor gebruikt worden? Mag je naar buiten om de foto te maken? En mag je ook een foto van jezelf maken? Doordat er geen kaders zijn geformuleerd, is de foto al snel ‘goed’. Een snelle zoektocht op internet biedt leerlingen al snel de kans om iets na te maken, zonder dat ze hier echt creatief over na hoeven te denken. Maar wat zorgt er dan wel voor dat leerlingen uitgedaagd worden tot creatief denken?
Structuur én creativiteit
Door het stellen van eisen aan een creatieve opdracht, zorg je voor structuur én creativiteit. Bijvoorbeeld:
Maak een foto waarin je één van de optische illusies waar je net over hebt geleerd verwerkt. Je moet gebruikmaken van deze pen. Maak er reclame voor: iedereen wil die pen hebben na het zien van jouw foto.
In bovenstaande opdracht kunnen leerlingen uit een aantal optische illusies kiezen. Nog een duidelijke eis is dat ze een pen moeten gebruiken, maar ze zijn vrij in de manier waarop. Leerlingen worden uitgedaagd om creatief na te denken en vanuit bepaalde kennis bewuste keuzes te maken. Door bepaalde eisen te stellen aan een bepaald product, kun je het creatieve denkproces bij leerlingen dus juist positief bevorderen.
Kies bewust!
Een opdracht kan dus gestructureerd, creatief of beide zijn: hierin is geen goed of fout. Het gaat erom dat je hier een bewuste keuze in maakt, waarbij je aansluit op het doel van jouw les. Wil je de leerlingen iets nieuws aan leren? Of wil je juist dat leerlingen bepaalde kennis leren toepassen in een nieuwe situatie. Een gestructureerde opdracht past bijvoorbeeld heel goed bij een les over hoe de monniken vroeger kalligrafeerden, waarbij je de leerlingen meer wilt leren over de technieken die ze daarvoor gebruikten. Maar hebben de leerlingen al een basiskennis over kalligraferen, dan is het juist leuk om leerlingen te laten nadenken over het inzetten van kalligrafie voor verschillende doeleinden.
S&C-model
Om deze materie te visualiseren, maakten we het S&C-model waarin je de structuur en creativiteit van opdrachten kunt aflezen. De verticale as geeft aan in hoeverre de opdracht structuur biedt, de horizontale as bepaalt de mate van creativiteit.

Dit model geeft je houvast in het formuleren van je opdracht. Hoe kun jij dit model gebruiken?
- Bepaal voor welk vak uit het model jij een opdracht wilt formuleren. Wat is het doel van jouw les en welke opdracht past daar het beste bij? Besteed je bijvoorbeeld aandacht aan een nieuwe techniek in je les, dan zou een opdracht in het groene vak passend kunnen zijn.
- Formuleer een opdracht die past bij het desbetreffende vak.
- Bekijk het model nog eens. Past jouw opdracht in het juiste vak?
Conclusie
Gestructureerde opdrachten bieden leerlingen houvast bij het aanleren van iets nieuws. Creatieve opdrachten bieden leerlingen meer vrijheid, waarbij ze hun kennis en vaardigheden kunnen toepassen. Kies bewust voor de soort opdracht die past bij het doel van jouw les. Met onze S&C-model kun je meten in hoeverre jouw opdracht structuur en/of creativiteit biedt.
Ten slotte
Dit model bedachten we voor de masterclass ‘Hyperdivers vmbo’. Deze masterclass maakten we in opdracht van Cultuuracademie Twente.